Onkologiczne badania profilaktyczne – jak często i na co się badać
Regularne badania profilaktyczne zwiększają szanse wyleczenia nowotworów o 90 procent. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych pozwala na mniej inwazyjne leczenie i lepsze rokowania długoterminowe.
Badania dla kobiet
Mammografia stanowi podstawę profilaktyki raka piersi. Kobiety między 50. a 69. rokiem życia powinny wykonywać to badanie co dwa lata. Po 40. roku życia zaleca się coroczne kontrole, szczególnie przy obciążeniu genetycznym lub rodzinnym.
Cytologia szyjki macicy wymaga wykonania co trzy lata u kobiet 25-65 lat. Test HPV można robić co pięć lat po 30. roku życia, jeśli wyniki są prawidłowe. Kobiety po menopauzie nie mogą zaprzestawać kontroli – ryzyko nowotworów narządów płciowych wzrasta z wiekiem.
Ultrasonografia jajników i macicy powinna być wykonywana rocznie u kobiet po 40. roku życia. Przy występowaniu raka jajników w rodzinie częstotliwość zwiększa się do kontroli co sześć miesięcy.
Badania dla mężczyzn
Badanie poziomu PSA wykrywa raka prostaty. Mężczyźni po 50. roku życia powinni kontrolować ten marker co roku. Przy obciążeniu rodzinnym lub pochodzeniu afroamerykańskim badania rozpoczyna się już w 45. roku życia.
Badanie per rectum prostaty przeprowadza się równolegle z oznaczaniem PSA. Urolog ocenia wielkość, twardość i strukturę gruczołu podczas rutynowego badania.
Badania uniwersalne
Kolonoskopia pozostaje najskuteczniejszą metodą wykrywania raka jelita grubego. Osoby po 50. roku życia wykonują to badanie co 10 lat przy prawidłowych wynikach. Przy występowaniu polipów częstotliwość wzrasta do 3-5 lat.
Badanie krwi utajonej w kale stanowi alternatywę dla kolonoskopii. Wykonuje się je rocznie, jednak jego czułość jest niższa o 30 procent w porównaniu z endoskopią.
Tomografia komputerowa płuc jest zalecana osobom palącym po 55. roku życia. Badanie powtarza się co roku przez okres 25 lat lub do czasu zaprzestania palenia na minimum 15 lat.
Czynniki zwiększające częstotliwość
Historia rodzinna nowotworów wymaga wcześniejszego rozpoczęcia i częstszych kontroli. Osoby z mutacjami genów BRCA1 i BRCA2 rozpoczynają badania mammograficzne już w 25. roku życia.
Palenie tytoniu zwiększa ryzyko wielu nowotworów. Palacze powinni wykonywać badania płuc, pęcherza i jamy ustnej co rok. Osoby po rzuceniu palenia kontynuują intensywne badania przez kolejne 15 lat.
Nadwaga i otyłość korelują z rakiem jelita grubego, piersi i endometrium. Osoby z BMI powyżej 30 wymagają częstszych kontroli gastrologicznych i ginekologicznych.
Ekspozycja zawodowa na substancje kancerogenne wymaga specjalistycznego nadzoru medycznego. Pracownicy przemysłu chemicznego, azbestowego czy górniczego potrzebują corocznych badań specjalistycznych.
Organizacja badań
Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje podstawowe badania profilaktyczne w określonych przedziałach wiekowych. Program profilaktyki raka szyjki macicy, piersi i jelita grubego obejmuje populację docelową bezpłatnie.
Prywatne pakiety badań oferują szerszy zakres diagnostyki, ale wymagają przemyślanego wyboru. Nadmierne badania mogą prowadzić do niepotrzebnych procedur i stresu związanego z wynikami fałszywie dodatnimi.
